Wat is Aromatherapie?
Als je het over aromatherapie hebt, dan denk je waarschijnlijk aan heerlijke, natuurlijke geuren, sfeer, huidverzorging, en ondersteuning van bijvoorbeeld de luchtwegen. En niets is minder waar! Iedere essentiële olie heeft haar unieke werking en kent veel toepassingen.
Met behulp van essentiële oliën bevorderen en onderhouden we de gezondheid van ons lichaam en geest. We richten ons op het herstellen en in balans houden van ons natuurlijk evenwicht. Omdat elke essentiële olie haar eigen specifieke eigenschappen heeft, kan je ze inzetten ter ondersteuning van specifieke aandoeningen, lichamelijke en psychische klachten/ongemakken.
Het fijne van het gebruik van essentiële oliën is (als je de oliën op een juiste en verantwoorde manier gebruikt), ze zelden een vervelende bijwerking zullen geven. Dit is een groot verschil met de synthetische geneesmiddelen.
Voor het gebruik van de oliën hebben wij een dringend advies: gebruik altijd 100% natuurlijke, pure essentiële oliën. Dus zonder extra toevoegingen of verdunningen. Deze kwaliteit is belangrijk zodat er door de toevoegingen geen nadelige neveneffecten kunnen ontstaan.
Je kunt de essentiële oliën op verschillende manieren gebruiken
Lichamelijk (Topisch)
De oliën kunnen worden gebruikt op de huid en (zeer aan te bevelen!) verdund met een basisolie of vette plantenolie. Hierdoor worden de fysiologische processen in het lichaam geactiveerd. Doordat de olie direct door de huid wordt opgenomen, kan het gericht werken op de klacht waarvoor je het hebt ingezet. (Denk aan (brand) wondjes, eczeem, muggenbulten, verkrampte spieren, etc.). Maar….. een massage met essentiële olien is ook zeer aan te bevelen. Behalve dat je er heerlijk ontspannen van wordt, werken de oliën goed in op je lichaam, waardoor er weer herstel en balans komt. Of wat te denken van heerlijk ontspannen in een geurend bad? Of voetenbad? In de dagelijkse lichaamsverzorging zijn de oliën echt een weldaad voor je huid.
Inwendig
Over het inwendig gebruik van essentiële oliën zijn de meningen in Aromatherapieland verdeeld. Belangrijk is dat wanneer je dit overweegt, eerst advies in te winnen bij een deskundig (orthomoleculair) arts of therapeut. Ook hier is het van het grootste belang om 100% natuurlijke, pure essentiële oliën te gebruiken. Omdat we nog niet goed weten hoe de oliën worden afgebroken in onze maag of darmen, en met name dat we nog niet precies weten hoe ze inwendig werken, is voorzichtigheid geboden.
Het blijkt dat wanneer je een druppeltje olie tegen je verhemelte drukt, het zich via de slijmvliezen sneller in je lichaam verspreidt. Neem bijvoorbeeld een druppeltje pepermuntolie. Inmiddels is bekend, en wordt tegenwoordig steeds vaker door een (maag) arts voorgeschreven, dat dit helpt om maag- en darmproblemen te kalmeren. De oliën worden ook wel in de keuken gebruikt om gerechten smakelijker te maken. Het is heerlijk, maar gebruik met mate! Google eens op recepten met essentiële oliën en probeer eens wat uit, je zult verrast zijn!
Wat zijn essentiële oliën?
Op Wikipedia wordt de term essentiële olie als volgt omschreven:
“Etherische olie, vluchtige of aromatische olie is een uit plantmateriaal gewonnen mengsel van vluchtige, aromatische moleculen dat kenmerkend is voor de geur van de plant waaruit ze worden gewonnen”.
In Jip en Janneke taal geeft deze definitie weer dat essentiële oliën van nature voorkomen in de zaden, bladeren, schors, stengels, wortels, bloemen en andere delen van planten, bomen en struiken. Ze geven de planten een kenmerkende geur, beschermen de plant en het speelt een rol in de bestuiving. Deze prachtige en krachtige eigenschappen worden (meestal) door stoomdestillatie gevangen in een flesje.
Het verschil tussen essentiële en etherisch oliën
De term ‘essentieel’ zegt iets over het wezen (de essentie) van de plant. Olie is onmisbaar voor de plant. Deze olie maakt o.a. dat de plant kan groeien, zich kan beschermen, zich aantrekkelijk kan maken ten behoeve van voortplanting (bestuiving), denk aan het lokken van bijen en vlinders, etc. In dit boek gebruiken we de term essentiële olie, omdat we de therapeutische (essentiële) eigenschappen gebruiken die de olie bezit.
De term ‘etherisch’ zegt iets over de eigenschap van de olie. Etherisch (vluchtig) wil zeggen dat na het oogsten van een plant de essentiële olie vrij snel verdwijnt omdat deze etherisch (vluchtig) is.
Per olie is het heel verschillend uit welk deel van de plant de essentiële olie wordt gewonnen. Dit is afhankelijk van de plantensoort. Alle essentiële oliën hebben therapeutische indicaties en eigenschappen, deze zijn afhankelijk van de aanwezige chemische bestanddelen in de essentiële olie. Zo wordt ook meteen helder waarom de chemische bestanddelen in de oliën gerelateerd zijn aan de eigenschappen en indicaties van essentiële oliën. Maar weet wel dat dat de eigenschappen, de aard en effecten worden bepaald door de gehele olie en niet uit een of twee chemische bestanddelen van de olie.
Waarom essentiële oliën toepassen?
Al sinds mensenheugenis weet men dat essentiële oliën de fysieke en mentale (en ook spirituele) gezondheid goed kan ondersteunen. Zo hebben de oliën al eeuwenlang een belangrijk onderdeel uitgemaakt van bijvoorbeeld religies, (huwelijks) ceremonies, cosmetica, geneeskunde en vele andere aspecten van het menselijk leven.
Je hebt vast wel eens van de geur van een roos, lavendel of vers gesneden muntblaadjes geroken. Of de geur van pas geperste sinaasappelsap of de schil van een mandarijn als je deze pelt. Als dit het geval is dan heb je al de aromatische kwaliteiten van essentiële oliën kunnen ervaren.
Essentiële oliën zijn zo waardevol voor de mens vanwege hun krachtige eigenschappen. Ik noem er een paar: Antibacterieel, antiviraal, parasiet-dodend, schimmeldodend en ontstekingsremmend. Het inademen van het aroma van de olien kan een krachtige invloed hebben op het geheugen, de hormonen, onze emoties en het ademhalingsstelsel. Om deze reden kunnen essentiële oliën ons laten ontspannen, oppeppen en hebben ze een positieve invloed op onze emoties. Belangrijk (essentieel) hierbij is dat je pure (onverdund en 100% natuurlijke), geconcentreerde olien gebruikt. De moleculen van de pure essentiële olien dringen snel door je huid zodat je lichaam maximaal voordeel kan halen uit de therapeutische waarde van de essentiële olie. Zo ontstaat een mooi samenspel tussen het lichaam en de essentiele olie; het lichaam herkent de olie en wordt ook toegelaten in de cellen.
Essentiële oliën en de wetenschap
Ademloos kan ik luisteren naar mensen die zich vanaf kleins af aan omringen met de schatten van de natuur. Het gemak en het vertrouwen hoe ze dagelijks de natuurlijke hulpmiddelen toepassen in hun dagelijks leven, geeft mij een warm gevoel. Ik kijk graag naar documentaires over sjamanen, aboriginals of andere volken die dicht bij de natuur leven. Maar ook dichter bij huis, gewoon in Nederland, gebruiken mensen planten, bloemen en (vruchten van de) bomen in hun dagelijks leven. Als we kijken naar de geschiedenis, dan is het nog niet eens zo lang geleden dat dit heel erg gebruikelijk was, maar vooral goed toepasbaar, voor allerhande kwalen en/of ziekten. En nog betaalbaar ook.
Tegenwoordig is het helaas gewoonte geworden om snel te grijpen naar de (synthetische) middelen die de arts ons voorschrijft, of snellen we naar de apotheek of drogist om een kant en klaar (synthetisch) middeltje aan te schaffen. Is dat noodzakelijk, jazeker soms wel. En dan mogen we ons gelukkig prijzen dat we anno 2019 inmiddels zoveel medische en wetenschappelijke kennis hebben, waardoor we gebruik kunnen maken van deze middelen. Maar in veel gevallen kan je ook natuurlijke middelen voor je gezondheid, huidverzorging, mentale of fysieke klachten inzetten.
Want laten we niet vergeten dat de moderne (genees) middelen hun oorsprong hebben in de natuur; de werking en kennis van kruiden, planten en (delen van) bomen worden als het ware synthetisch nagebootst. Wat resulteert in een niet natuurlijk (genees) middel met de bijbehorende bijwerkingen die soms niet mals zijn!
Maar dan komt de wetenschap om de hoek kijken. Want….. veel mensen (waaronder ook de skeptici) willen graag bewezen hebben waarom en hoe essentiële olien nou eigenlijk werken. Er wordt steeds meer wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de effecten van aromatherapie en/of essentiele olien. Dit wordt vaak gedaan op kleine schaal, en met name in de zorg door verpleegkundigen en verzorgenden in ziekenhuizen. O.a. op pubmed.org zijn veel publicaties te vinden, waarbij de inzet van essentiele olien zijn getest en de uitkomsten zijn beschreven. Veel informatie over de wetenschap over (het gebruik van) essentiele olien zijn hier beschreven.
Ook in Nederland is er een groeiend aantal ziekenhuizen waarbij essentiele olien worden toegepast. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat het verdampen van natuurlijke olien (en dus aroma’s) de verspreiding van ziekmakende microben tegengaat. Essentiele olien worden behalve in ziekenhuizen ook in hospices, verzorgingstehuizen, bejaardenhuizen etc. meer en meer ingezet. Verplegend personeel verdampt de olien middels bijvoorbeeld een diffuser, voegt olien aan (bad)water toe of het wordt gebruikt in huidolie om (in) te masseren. Dit wordt met succes ingezet. voor het verminderen van onrust, bij slaapproblemen, (over)vermoeidheid, angsten, (hoofd)pijn), depressieve gevoelens, benauwdheid, etc. Door het verdampen van de olie verbetert de sfeer op de afdeling en ruikt het lekker (in plaats van de onprettige geuren die vaak in ziekenhuizen of verzorgingshuizen hangen). Deze positieve ontwikkeling van het gebruik van essentiele olie in de zorg heeft een grote potentie.
Hoe werkt het nou eigenlijk?
Als we niet in balans zijn, geeft ons lichaam signalen af. Je wordt ziek, voelt je geestelijk niet in evenwicht, je krijgt last van kwaaltjes, een onbestemd gevoel, een…. vul het zelf maar in, je hebt hier vast wel mee te maken (gehad). Om die onbalans een halt toe te roepen, is het een slimme keuze om uit deze vicieuze cirkel te stappen en je lichaam de kans te geven om weer terug in balans te geraken.
De rol van aroma (geur) kan hier je hierbij ondersteunen. Immers, ons reukorgaan is verbonden met onze hersenen, en onze hersenen hebben weer verbinding met onze organen, met onze emoties, met onze hormonen etc. Door aromatherapie toe te passen, stimuleert en beïnvloedt dit veel processen in ons lichaam en merk je dus effect!
De emotionele en/of lichamelijke ervaring met de essentiële oliën hebben dus invloed op ons autonome zenuwstelsel. Dit autonome zenuwstelsel bestaat uit het parasympatische zenuwstelsel en het (ortho) sympathische zenuwstelsel. Het parasympatische zenuwstelsel is het deel dat onze organen zodanig beïnvloedt dat je lichaam in een toestand van herstel en rust kan komen. Het (ortho) sympathische zenuwstelsel is het deel dat onze organen zodanig beïnvloedt dat het lichaam werk kan verrichten waar energie voor nodig is en bevordert een biochemische reactie (dissimilatie) waarbij de energie vrijkomt. De ideale balans is als je hier in het midden zit; je bent alert maar wel in een rustige en relaxte toestand. Dit noemen we homeostase.
Onderstaande afbeelding laat zien hoe snel de essentiële oliën werken.
Hoe worden essentiële oliën gewonnen?
Er zijn verschillende methodes om essentiële oliën te winnen. Dit is afhankelijk van welk deel van de plant wordt gebruikt en wat de oplosbaarheid is van dit deel. Bij sommige oliën wordt de olie in verschillende delen van de plant (boom) geproduceerd. Bijvoorbeeld bij een sinaasappelboom worden zowel de vruchtenschillen, de blaadjes én de bloemen gebruikt. Dat betekent dus drie verschillende oliën met 3 verschillende werkingen. Onderstaand in het kort de verschillende technieken om essentiële oliën te produceren.
Stoomdestillatie
Al reeds in de middeleeuwen werd stoomdestillatie toegepast door de Arabieren. Zij gebruikten stoomdestillatie voor de extractie (een methode om een mengel van stoffen te scheiden op basis van een verschil in oplosbaarheid) van essentiële oliën.
Eenvoudig gezegd wordt bij stoomdestillatie stoom door een vat met de te verwerken plantendelen geleid. Doordat de stoom afkoelt en condenseert, gaan de vluchtige bestanddelen van de plant mee met de stoom en condenseren ook. Tijdens dit proces lost een deel van deze vluchtige bestanddelen op in het water en het andere deel niet. Hierdoor wordt het wateroplosbare deel (wat meestal lichter is dat het water) op het water drijven en kan worden afgegoten, dit is de essentiële olie! In het water wat is overgebleven is een klein beetje van de olie opgelost. Dit wordt ook wel gebruikt als hydrolaat.
Extractie
Bij extractie wordt net als bij stoomdestillatie hoge druk gebruikt om de olie vrij te laten komen. Er wordt hierbij geen hitte ingezet zoals bij stoomdestillatie, maar van oplosmiddelen als hexaan, ethanol of CO2.
Het oplosmiddel of de CO2 zorgt ervoor dat de olie uit het plantenmengsel wordt onttrokken. Dit gebeurt doordat de deeltjes van de plant weer vloeibaar worden door de toevoeging van het oplosmiddel of CO2. De olie wordt in een ketel gescheiden van het oplosmiddel. De geconcentreerde substatie die overblijft noemen we absolue. Absolues ruiken meer naar de oorspronkelijke plant, omdat er geen verhitting tijdens het proces heeft plaatsgevonden. Deze manier van olie winnen werd al veel ingezet voor de foodindustie (denk aan geur- en smaakstoffen). Tegenwoordig wordt het steeds meer ingezet voor de aromatherapie en parfumindustrie.
Koude persing
Deze manier van olie winnen wordt voornamelijk gebruikt bij essentiële oliën van citrusvruchten. En dan voornamelijk van de vruchtenschillen. Het heet niet voor niets koude persing; bij deze methode mag geen hitte gebruikt worden in het proces. Dit, omdat er anders belangrijke bestanddelen van de essence verloren gaan.
De vruchtenschillen worden vermengd met water. Hierna wordt onder hoge druk de olie uit de schil geperst. Door het opgebrachte mengsel van water en olie te centrifugeren, wordt de olie en het water van elkaar gescheiden.
Om de olie zo zuiver mogelijk te persen, is het van belang om biologische citrusvruchten te gebruiken om resten van bestrijdingsmiddelen te vermijden of zelfs te voorkomen.
Enfleurage
Enfleurage is het meest bewerkelijke proces om olie te winnen. Deze methode wordt gebruikt bij de bloemenoliën. Vers geplukte bloemen worden op een dunne laag vet gelegd, bijvoorbeeld dierlijk vet of kokosolie. De bloemen worden dagelijks of soms de paar dagen vervangen door nieuwe vers geplukte bloemen. De bedoeling is dat de geur van de bloemen en de etherische olie uit de bloemen in het vet trekt, net zo lang totdat de vetten voldoende verzadigd zijn. Zo’n proces kan weken tot enkele maanden in beslag nemen. Na de verzadiging wordt de olie uit het vet geabstraheerd door middel van alcohol. Nadat tenslotte de alcohol verdampt is, blijft de bloemenolie over.
Tegenwoordig wordt deze vorm van olie winnen slechts toegepast bij kostbare bloemen zoals de roos en de jasmijn. Je kunt je dus voorstellen wat een kostbare oliën dit zijn!
